زندگی حکیم عمر خیام نیشابوری
حجه‌الحق امام غياث‌الدين عمربن ابراهيم خيامي معروف به حكيم عمر خيام .
محل و زمان تولد
در اول ذيحجه 439 قمري (18مطابق با ماه می 1048 ميلادي) در نيشابور متولد شد. شاگرد امام‌الحرمين جويني، ابوالحسين انبيري و ... بوده است. دوران کودکی و زمان تحصیل را در شهر خود نیشابور که مرکز علم و دانش بود سپری کرد.
خيام در تمام علوم زمان خود سرآمد بود. در اوان جواني رساله‌اي در گرفتن جذر و كعب نوشت.
هجرت به سمرقند
حکیم عمر خیام وقتی به دوران جوانی رسید و همه علوم زمان خود را فرا گرفت جهت کار و کوشش به سوی سمرقند مهاجرت نمود .
در سمرقند مورد حمايت ابو طاهر عبدالرحمن‌بن احمد قاضی القضات سمرقند قرار گرفت . در سایه این حمایت او به کارهای علمی مشغول شد و رساله‌اي در جبر و مقابله نوشت. در اين رساله معادلات درجه دوم و درجه سوم از راه‌هاي هندسي و جبري حل شده‌اند. او بسياري از مسائل جبري را با استفاده از مقاطع مخروطي حل كرد. خيام هم چنين با بسط دوجمله‌اي كه اكنون به بسط دوجمله‌اي خيام- نيوتن (1727-1642 ميلادي) معروف است و يافتن ضرايب اين بسط، به دستوري دست يافت كه اكنون به مثلث خيام- پاسكال (1623- 1662 ميلادي) معروف است. خيام به بسياري از خواص اين مثلث پي برده بود.
هجرت به اصفهان
مدت زیادی نگذشته بود که سمرقند توسط ملکشاه سلجوقی فتح گردید . وزیر خردمند و دانش دوست حکومت سلجوقی " خواجه نظام الملک طوسی بود او همیشه به دنبال علم و اهل علم بود .
" پس از فتح سمرقند توسط ملكشاه سلجوقي، خيام در سايه حمايت خواجه نظام‌الملك وزير خردمند ملكشاه قرار گرفت. " در این دوران حکیم فقط 27 سال داشت . خواجه نظام الملک به حکیم عمر خیام ماموریت داد تا به اصفهان برود و آنجا مشغول کارهای علمی بشود.
حکیم به اصفهان مهاجرت نمود و در رصد خانه اصفهان مشغول کار علم نجوم شد. خواجه نظام الملک به حکیم ماموریت داد تا در زمینه تقویم شمسی تحقیق نماید زیرا خواجه نظام الملک تصمیم داشت تقویم قمری را به شمسی تبدیل نماید.
در برخی تواریخ در این مورد اینگونه نوشته اند : " با اين تقويم (یعنی تقویم قمری) كارِ گرفتن ماليات از كشاورزان همواره با مشكل مواجه مي‌شد. براي يكنواخت كردن تاريخِ گرفتنِ ماليات، ملكشاه تصميم به تغيير تقويم گرفت."
تقویم جلالی
حکیم عمر خیام موفق شد تقویم شمسی بسیار دقیقی ایجاد نماید این تقویم را به افتخار نام " سلطان جلال الدین ملکشاه " تقویم جلالی گذاشتند.
این تقویم همان تقویمی است که تا اکنون در کشور ما مورد استفاده است.
در تقویم جلالی، سال شمسی تقریباً برابر با 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 45 ثانیه است.
سال دوازده ماه دارد.
6 ماه نخست هر ماه 31 روز
5 ماه بعد هر ماه 30 روز
ماه آخر 29 روز است .
هر چهارسال، یک بار سال 366 روز است و سالی که اینگونه بشود را در اصطلاح " سال کبیسه" می خوانند. که ماه آخر آن 30 روز است. و آن سال 366 روز است .
بازگشت به خراسان
حکیم مدت 18 سال در اصفهان اقامت داشت . ناگهان حادثه شوم و مهمی برای همه دانشمندان دنیای اسلام اتفاق افتاد و آن اینکه وزیر خردمند و دانای سلجوقی توسط اسماعیلیه ترور شد. با کشته شدن این وزیر دانش دوست ، بودجه تمامی دانشگاهها و مراکز علمی بتدریج قطع شد و داشمندان پراکنده شدند .
رصد خانه اصفهان نیز مثل دیگر مراکز علمی بتدریج به تعطیلی کشیده شد و دانشمندان آن پراکنده شدند و حکیم نیز به شهر خود نیشابور بازگشت.
پس از کشته شدن خواجه نظام الملک ، سلطان ملکشاه نیز از دنیا رفت و فرزندنش سلطان سنجر حکومت را بدست گرفت. پایتخت سلجوقیان مرو بود مقداری رونق علمی پیدا شد و مرو محل تجمع دانشمندان قرار گرفت. حکیم عمر خیام گاهی به مرو نیز می رفت .
وفات
خیام پس از عمری پربار (در سن 83 سالگی ) سرانجام در سال 517 هجری (طبق گفته اغلب منابع) در موطن خویش نیشابور درگذشت و با مرگ او یکی از درخشان ترین صفحات تاریخ اندیشه در ایران بسته شد
آرامگاه خیام که در محله کهن شادیاخ در نیشابور است.
خیام در علوم مختلف مثل : ریاضی ، مکانیک ، هندسه ، طب و طبابت، فلسفه و شعر تبحر کامل داشت .
رباعیات (یعنی چهار بیتی ) خیام مروف هستند . به عنوان نمونه و حسن ختام سه رباعی از آن بزرگوار تقدیم می نمایم.
اين کهنه رباط را که عالم نام است
آرامگه ابلق صبح و شام است
بزمی است که وامانده صد جمشید است
گوريست که خوابگاه صد بهرام است
آن قصر که بهرام درو جام گرفت
آهو بچه کرد و رو به آرام رفت
بهرام که گور می گرفتی همه عمر
ديدی که چگونه گور بهرام گرفت؟
چون چرخ بکام يک خردمند نگشت
خواهی تو فلک هفت شمُر خواهی هشت
چون بايد مرد و آرزوها همه هِشت
چه مور خورد به گور و چه گرگ به دشت
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر